- 36
- 87
- 19
Episode 1
आम्ही मूळचे कोल्हापूर जिल्ह्यातील एका अगदी लहानशा गावाकडचे, पण आमचं बालपण आणि शिक्षण सगळं मुंबईतच गेलं होतं. सिमेंटच्या जंगलातल्या गर्दीची, धावपळीची आणि तरीही एका विशिष्ट अनामिकतेची आम्हाला सवय झाली होती. गाव म्हणजे आमच्यासाठी वर्षा-सहा महिन्यांनी होणारी एखादी धावती भेट, तीही कधीतरी. त्यामुळे गावची नातीगोती, माणसं, तिथलं आयुष्य आमच्यासाठी तसं अपरिचितच होतं. आमचे आजी-आजोबा, काका-काकी आणि त्यांची मुलं अशी सगळी मोठी परिवार गावीच असायचा. घरात दोन काका. थोरले काका अकाली गेले होते. त्यांच्यामागे त्यांची काकी आणि एकुलता एक चुलत भाऊ होता. नशिबाने म्हणा किंवा त्यांच्या प्रयत्नाने, नंतर त्याला वडिलांच्या जागी मुंबईतच नोकरी मिळाली आणि तो तिथे स्थायिक झाला. दुसरे काका सरकारी नोकरीत असल्याने त्यांची सतत बदली होत राहायची, त्यामुळे ते बदलीच्या गावी असायचे. त्यांना एक मोठा मुलगा आणि एक लहान मुलगी होती.
मुंबईत असल्याने गावचा आणि पर्यायाने या विस्तारित परिवाराचा माझा संपर्क तसा तुटलेलाच होता. पप्पा त्यांच्या नोकरीतून निवृत्त होईपर्यंत, माझ्या आठवणीत तरी मी गावी फक्त एकदाच गेलो होतो. तीही कसल्याशा घरगुती कार्यक्रमासाठी आणि अगदी मोजक्या दिवसांसाठी. त्यामुळे या सगळ्या नात्यांची, माणसांची मला ओळख नव्हतीच जवळजवळ. फोटोमध्ये पाहिलेली माणसं आणि प्रत्यक्ष भेटलेली माणसं यात खूप फरक असतो, हे मला नंतरच कळलं.
पप्पा निवृत्त झाले. त्यांनी गावाकडे जाऊन स्थायिक होण्याचा निर्णय घेतला. खरं सांगायचं तर माझी अजिबात इच्छा नव्हती. मुंबईतले माझे मित्र, शाळा, तिथलं स्वातंत्र्य, सवयीचं झालेलं आयुष्य हे सगळं सोडून या अनोळखी गावात कायमचं राहायला जायचं म्हणजे माझ्यासाठी शिक्षाच होती ती. पण आई-पप्पांसमोर माझं काही चाललं नाही आणि जड अंतःकरणाने मी त्यांच्यासोबत कोल्हापूर जिल्ह्यातल्या त्या माझ्या नावाच्या गावाकडे आलो, कायमचा.

गावात आलो आणि अजून नीट रुळतोय न रुळतोय तोच घरात वाटणीचा विषय निघाला. आमच्या गावाकडच्या घरांची रचना थोडी वेगळी असते. दोन घरं होती. एक लहान, जिथे आजी राहायची, ते दुसऱ्या काकांना मिळालं. आमचं दुसरं घर, जे मातीचं आणि बरंच मोठं होतं, ते आम्हाला आणि मुंबईला गेलेल्या थोरल्या काकांच्या कुटुंबाला मिळालं. घराची पूर्व बाजू त्यांना मिळाली आणि पश्चिम बाजू आम्हाला. सुरुवातीला मध्ये कोणतीही भिंत नव्हती. एकाच मोठ्या घरात आम्ही दोन भाग विभागून राहायला लागलो. म्हणजे एकाच छताखाली, पण दोन वेगळ्या चुली. हे सुरुवातीचं एकत्रपण, पण प्रत्यक्षात वेगळेपण खूप विचित्र वाटायचं. मुंबईत आम्ही आमच्या लहान कुटुंबात राहायचो, तिथे प्रायव्हसी होती. इथे एकाच घरात दुसऱ्या कुटुंबासोबत राहायचं, त्यांच्या नकळत घरातून जावं लागायचं, बोलावं लागायचं. थोडं संकोचल्यासारखं वाटायचं. नंतर काही दिवसांनी, माझ्या चुलत भावाचं लग्न झाल्यावर, दोन्ही कुटुंबांच्या सोयीसाठी स्वयंपाकघरांच्यामध्ये एक पडदी (म्हणजे लाकडी किंवा तात्पुरती भिंत) घालण्यात आली. त्यामुळे किमान स्वयंपाकघरापुरती तरी थोडी खासगी जागा मिळाली. पण घराचा वरचा मजला मात्र तसाच होता. तिथे मध्ये कोणतीही भिंत नव्हती. एका टोकाहून दुसऱ्या टोकापर्यंत मोकळी जागा. त्यामुळे वरच्या मजल्यावर इकडून तिकडे आणि तिकडून इकडे ये-जा करायला कोणतीही अडचण नव्हती. या गोष्टीची मला गंमत वाटायची, कारण जमिनीवर विभागलेले आम्ही वरच्या मजल्यावर मात्र एकत्र होतो.
गावापासून सात-आठ किलोमीटरवर तालुक्याचं गाव होतं आणि तिथेच माध्यमिक शाळा होती. माझा प्रवेश त्याच शाळेत झाला. मुंबईच्या कॉन्व्हेंट शाळेतून थेट गावाकडच्या शाळेत. गणवेश वेगळा, शिकवण्याची पद्धत वेगळी, मित्र वेगळे, भाषा वेगळी. सुरुवातीला काहीच सवेना. रोज सकाळी नऊ-साडेनऊला शाळेसाठी निघायचो आणि परत यायला संध्याकाळचे सहा वाजायचे. शाळेत जाण्यासाठी अनेक पर्याय होते आणि प्रत्येक पर्याय एक नवीन अनुभव असायचा. कधी कधी गावाकडून तालुक्याच्या गावी जाणाऱ्या एस.टी. पकडायचो. बस स्टॉपवर गर्दी, बसमध्ये गर्दी, धुळीचा वास, डिझेलचा वास. कधी कधी चालत जायचो. गावाकडचे कच्चे-पक्के रस्ते, शेजारून जाणारी शेतं, झाडं, त्यांची सावली, पाऊस पडल्यावर चिखल, उन्हाळ्यात धूळ. चालताना वाटेत भेटणारे इतर शाळेचे मित्र. त्यांच्यासोबत गप्पा मारत जायचं. कधी कधी तर कोणी ओळखीचे किंवा अनोळखी गाडीवाला दिसला तर हात करून लिफ्ट मागायचो. ते थांबले तर लिफ्ट घेऊन जायचं, नाहीतर मग चालायचंच. हा शाळेचा प्रवासच रोज एक नवीन साहस असायचा. मुंबईत शाळेची बस दारात यायची आणि सोडायची, इथे मात्र स्वतःच्या हिमतीवर शाळेपर्यंत पोहोचावं लागायचं.
नवीन गाव, तिथली संस्कृती, बोलण्याची पद्धत, नवीन शाळा, अनोळखी मित्र, आणि हे पूर्णपणे नवीन जग… हे सगळं सुरुवातीला खूप दडपण आणणारं होतं. मुंबईतल्या माझ्या मित्रांची, गजबजाटाची आठवण यायची. पण हळूहळू वेळ निघून गेला आणि मी या नवीन वातावरणात रुळायला लागलो. गावाकडची साधी माणसं, त्यांची आपुलकी, एकमेकांना मदत करण्याची वृत्ती हळूहळू जाणवायला लागली. शाळेतही नवीन मित्र बनले. त्यांच्यासोबत गप्पा मारताना, खेळताना मजा यायला लागली. सुरुवातीचा संकोच कमी झाला. मातीचा सुगंध, शेतातली हिरवळ, जनावरांचे आवाज, स्वच्छ मोकळी हवा या गोष्टींची सवय झाली. मुंबईतल्या धावपळीच्या आयुष्यात नसलेली शांतता आणि निसर्गाची जवळीक इथे अनुभवायला मिळाली. इच्छा नसताना सुरू झालेला हा प्रवास आता हळूहळू मला एका वेगळ्या जगाची ओळख करून देत होता, जिथे अडचणी होत्या, पण त्यातही एक वेगळं समाधान दडलेलं होतं. मुंबईतला मी आणि गावातला मी, हे दोन वेगळे व्यक्ती तयार होत होते, आणि या नवीन 'मी'ला हे गाव, ही शाळा, हे नवीन मित्र आणि हे नवीन जग हळूहळू आवडू लागलं होतं.
Last edited: